YOĞUN BAKIM SKORLAMA SİSTEMLERİ

YOĞUN BAKIM SKORLAMA SİSTEMLERİ

Yoğun bakım  ünitelerine kabul edilen hastalar çok farklı koşullarda olabildiğinden,  bu hastaların ve ünitelerin morbidite ve mortalite yönünden karşılaştırılmaları, sonuçların değerlendirilmesi ve prognozun belirlenmesi çok önemli ancak oldukça zordur. Bundan dolayı çeşitli skorlama sistemleri kullanılmaktadır. Bu sistemlerde,

-hastalığın tipi derecesi

-hastanın fizyolojik rezervi ve tedaviye yanıtı

-tedavinin tipi, derecesi, süresi

prognoz belirlenmeye çalışılmaktadır.

Bu skorlama sistemleri; tedavi ve sonuçları arasındaki ilişkiler hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlamaktadır

I-HASTALIK ŞİDDETİNİ BELİRLEYEN SKORLAMA SİSTEMLERİ

-APACHE ( Acute Pysiology And Chronic Health Evaluation) -SAPS (Simplified Acute Physology Score)

-SSS ( Septic Severity Score) -RAPS ( Rapid Acute Physiology Score)

-PSI ( Physiology Stability Index)

-TISS (Therapeutic Intervention Scoring System )

II-TRAVMA SKORLAMA SİSTEMLERİ

-Glasgow Coma Scale

-Injury Severity Scale

-TRISS Method

-CRAMS Scale

-Pediatric Travma Score

l-APACHE VE APACHE TİP SİSTEMLER:

1. APS;

2. SAPS;

3. APACHE I-II.

        

        Knous ve arkadaşları yoğun bakım ünitesinde hastanın o anki akut fizyolojik durumu ile kronik sağlık durumunu değerlendiren ve 34 parametreden oluşan sistemi geliştirmişlerdir.

APS (Acute Physiology Score):

-Hastanın yoğun bakıma kabul edildiği ilk 24 saat içinde , 7 majör sisteme ait 34 fizyolojik ölçümde normalden sapmaya göre yapılan bir değerlendirmedir.

-Burada her değişkene, normalden en fazla sapma gösterdiği değer esas alınarak, 0-4 arasında skor verilir. Skor ne kadar yüksekse hastanın durumu o kadar ciddidir.

-Uzun zaman alması ve 34 ölçümün her hastada rutin olarak yapılamaması gibi sakıncaları vardır.

SAPS (Simplified Acute Physiology Score):                         Le Gall ve arkadaşları prototip olarak APACHE-I sistemini kullanarak 34 parametrenin mortaliteye etkisini  tek tek incelemişlerdir.

-Bu parametrelerden tüm fizyolojik sistemleri içeren 13 tanesini seçerek yaş ile beraber 14 parametreden oluşan SAPS' ı geliştirmişlerdir. 

-SAPS akut tablonun ciddiyetini saptama ve belli puanlara sahip hasta gruplarının mortalitesini yansıtmada güvenilir bir sistemdir.

-APACHE-I sistemi ortalama 6 dakika içinde uygulanırken SAPS 1 dakika içinde hesaplanabilmektedir.

-Bu yöntem hastanın geleceğini saptamak için APS 'ye göre daha sensitif fakat daha az spesifiktir.

SAPS'TA DEĞERLENDİRİLEN PARAMETRELER

1-Fizyoloji;

-Kalp hızı

-Sistolik kan basıncı

-Vücut ısısı

-WBC

-Bilirubin

-Pa02/Fi02

2-İdrar output

-Kan üresi

-Serum K

-Serum Na

-Serum HCO 3

3-GCS

4-Kronik durum

-AIDS

-Metastatik malignensi

-Hematolojik malignensi

5-Diğer

-Yaş

-Tip

APACHE I-II ( Acute Physiology And Chronic Healty Evoluation I-II ):

APACHE-I; 34 parametrelik bir klasifikasyon sistemidir. Başlangıçta APS skoru ile birlikte hastanın kronik sağlık durumu dikkate alınmıştır.

APACHE-II; APACHE-I' in basitleştirilmiş şekli olup, 12 fizyolojik parametrenin değerlendirilmesi temeline dayanmaktadır.

APACHE-II

-Hastanın genel durumu, yaşı ve 12 fizyolojik ölçümün hastaneye kabulü izleyen ilk 24 saat içindeki en kötü değerleri olmak üzere üç grup skoru dikkate alır.

-APACHE-II sistemi prospektif olarak birçok merkezde binlerce hastada kullanılmış ve değişik tedavi metodlarının karşılaştırılmasını mümkün kılmıştır.

Gruplar ve Puanlar

I-Yaş:               PUAN

<44                    0

45-54                  2

55-64                  3

65-74                  5

>74                    6

II-Kronik Sağlık Durumu: Hastada ciddi bir organ yetersizliği veya immün sistem depresyonu (kemoterapi, radyasyon, steroid tedavisi, lösemi, lenfoma, AİDS v.s.) anamnezi varsa;

Acil cerrahi geçiren postoperatif dönemdeki hastaya        5 puan

Elektif cerrahi postoperatif hastaya   2 puan verilir.

III-APS( Acut Physiology Score ):

          

-Bu ölçümler ; rektal ısı, ortalama arter basıncı, kalp hızı, solunum hızı, PO2, arteriel pH, serum sodyumu, serum potasyumu, kan kreatinini, hematokrit ve beyaz küre değerleri ile nörolojik puandır.

-Ölçülen her parametreye normal değerinden sapmaya göre (azalma veya artma ) 0, 1, 2, 3 veya 4 puan verilir.

-Bunlara Glasgow Coma Score (GCS)'nun beklenen en yüksek değeri olan 15'ten, hastanın GCS'unun çıkarılması ile elde edilen nörolojik puan eklenir.

I, II ve III. gruptaki skorların toplanması total APACHE-II skorunu verir. Teorik olarak en yüksek olan APACHE-II skoru 71 olmakla birlikte 50'nin üzerinde pek görülmemektedir.

Toplam skor ve mortalite ilişkisi:

TOPLAM SKOR                                    10       20       30        35       40  

MORTALİTE YÜZDESİ                      %10      %20   %40      %75    %90

*Yanıklı hastalar

*Kardiyopulmoner bypass geçiren hastalar

       *Mekanik solunum ?

        Antipiretik tedavi? APS'de kullanılamaz.

        Vazopressör ilaçlar?

*İleri yaş skoru çok artırır.

*Malnütrisyon ,kaşeksi ve kronik sağlık değerlendirmesi içermez.

HASTALIK ŞİDDETİNİ BELİRLEYEN DİĞER SKORLAMA SİSTEMLERİ

SEPTIC SEVERITY SCORE:

-Sepsisin lokal ve sekonder etkilerini ölçer.

-Puanlar 0'dan 5'e kadar değişebilmekte ve bu normalden sapmaya göre yapılmaktadır. Mevcut 7 organ sistemini ölçümlerine ayırmaktadır.  -Skor en yüksek 3 puanın karesine eşittir.

RAPS(Rapid Acute Physiology Score):  

          

-APS'nin başka bir varyasyonudur. 

-Transport edilen yoğun bakım hastalarının durum değerlendirilmesinde kullanılır.

-APS değişkenlerinden sadece dördünü (nabız, kan basıncı, solunum hızı,GCS) içermektedir ve total skorlama 0'dan(normal) 16' ya değişmektedir.)

PSI( Physiology Stability İndex):

-Pediatrik yoğun bakım uzmanları tarafından geliştirilmiş bir skorlama yöntemidir.

-7 majör organ sistemi için 34 değişken mevcuttur.

-Kategoriler ve her bir değişken için 0(normal), 1, 3 veya 5 (yaşam tehdit edici) değişikliklerin klinik önemini yansıtmaktadır.

-En anormal değerler her bir 24 saatlik periyot için kaydedilir.

-Her bir değişken için kişisel puanlar her gün için PSI skoru belirlemek için toplanır.

TISS( Therapeutic Intervention Scoring System):

           

-Bu skorlama sistemi tedavinin tipi ve miktarı ile hastanın kişisel monitörizasyon gereksinimini, derecesini ve tipini belirlemede kullanılan bir sistemdir.

-80 değişik, hemşirelik ve tıbbi işlemi kaydedilen TISS' da  ünitedeki hemşire bakımını saptamak ve kaynakların kullanımını değerlendirmek  amaçtır.

-Bu sistemde yoğun bakım ünitelerinde 24 saat boyunca hastalara uygulanan çeşitli tedaviler ve yöntemler 4'e kadar puanlara ayrılmaktadır (76 işlem).

-Doktor ve hemşirenin daha fazla zamanını alan ve daha fazla yeteneği gerektirmekte olan; peritoneal diyaliz, kardiyak output ölçümü, aralıklı veya devamlı kas gevşeticiler kullanılarak mekanik ventilasyon uygulanması rutin EKG monitörizasyonu ve saatlik vital bulguların takibinden daha yüksek puanlara ayrılmaktadır.

-Düşük TISS skorları, düşük hemşire bakımının gerekliliğini ortaya koyar. Bu da hastanın daha az yoğun bakım gerektiren yere transferini ima etmektedir.

II- TRAVMA SKORLAMA SİSTEMLERİ

-AIS( Abbreviated Injury Scale):

-Künt travmalarda anatomik olarak yaralanmanın ciddiyetini derecelendirmek için geliştirilmiştir.

-Yaralanan bölgenin genişliğine göre vücut alanları sınıflandırılır.

-AIS skorlamasında vücut 6 bölgeye ayrılır (eksternal boyun, baş ve yüz, toraks, abdominal ve pelvik organlar ve ekstremiteler).

Her bölge 1-5'e kadar skorlarla değerlendirilir.

Yaralanmanın ağırlığına göre (1:minör, 2:orta, 3:önemli ama hayatı tehdit etmeyen, 4:ağır ve hayatı tehdit eden ancak yaşama olasılığı olan, 5:ağır,yaşama olasılığı olmayan) puanlar verilerek toplam skor elde edilir.Göğüs, abdomen ve pelvis yaralanmalarında mortalite %36 iken, MSS ve göğüs travmalarında %50, MSS, abdomen ve pelvis travmalarında %55'tir. MSS travması, diğer sistemlerin yaralanması ile birlikte ise mortalite ve morbiditesini yükseltmektedir.

TS(Travma Score):

Yaralanmanın şiddetini gösteren ve sayısal değerlendirme sistemine dayanan skorlama yöntemidir.

Bu skor kardiopulmoner fonksiyon ve GCS'unun toplanması ile ölçülür.        

Travma skoru solunum hızı, genişliği, sistolik kan basıncı, kapiller dolgunluğunun ölçülüp sayısal değerler verilmesi ile hesaplanır.

Solunum Hızı

  10-20/dk  4

  25-35/dk  3

  36/dk       2

  1-9/dk      1

  yok          0

Respiratuar Ekspansiyon

  normal    1

  reaktif     0

Sistolik Kan Basıncı:

  90 mmHg             4

  70-89mmHg         3

  50-69mmHg         2

  0-49mmHg           1

  yok                      0

Kapiller Dolaşım :

  normal                2

  gecikmiş(>2sn)    1

  yok                     0

GCS:

  14-15           5

  11-13           4

  8-10             3

  5-7               2

  3-4               1

TS TOPLAM 1-16

GLASGOW COMA SCALE (GCS):

          -Koma klasifikasyonu skorlama sistemi 1961 yılında Jouvet tarafından ortaya atılmıştır.

          -Günümüzde yoğun bakım ünitesine kabul edilmiş travmalı hastalarda nörölojik fonksiyonları değerlendirmek için  kullanılmaktadır.

          -Nörölojik disfonksiyonun ciddiyetini tahmin etmeyi ve yaralanma sonrası 2 hafta içinde mortaliteyi %85 oranında tahmin etmeyi sağlar.

         -Gözlerin açılması, motor cevap ve verbal cevapların niteliğine göre puanlandırılır.

GLASGOW COMA SCALE (GCS):

Gözlerin Açılması (E):

Spontan olarak              4

Sese                             3

Ağrılı uyarana               2

Cevapsız                       1

Sözlü Cevap (V):

Oriente                                    5

Konfüze                                   4

Uygun olmayan kelimelerle        3

Anlaşılmaz seslerle                   2

Cevapsız                                  1

Motor Cevap (M):

Emirlere uyuyor                                 6

Ağrıyı lokalize ediyor                          5

Ağrı ile ekstremitelerini çekiyor            4

Ağrı ile anormal fleksör cevap              3

Ağrı ile anormal ekstansör cevap          2

Cevapsız                                            1

3-15 arasında değişen puanlar hastanın bilinç düzeyini belirler ve izlenmesinde kolaylık sağlar.

GCS'ı 8 ve altında olan hastalar koma durumundadır.

INJURY SEVERITY SCORE ( ISS ):

En çok hasara uğramış üç vücut bölgesinin her birisi için 1-5 arasında skor verilmekte ve bunların karelerinin toplamı hesaplanmaktadır. Karelerinin alınmasının nedeni , çoğul yaralanmaların etkisinin tek başlarına etkilerinin toplamından daha fazla olmasıdır.

TRISS METOD :

Travma skoru ile injury severity skorunun kombinasyonundan oluşmakta ve travmalı hastaya standard yaklaşmayı ve travma bakımının sonucunun ve kalitesinin gözlenmesini ve değerlendirilmesin sağlamaktadır. Hem künt, hem de delici travmalarda başvurulabilir bir yöntemdir.

CRAMS SCALE : Travma skorunun komplike olması ve acil şartlarda hesaplanmasının zor olması Crams skalasının kullanılmasına neden olmuştur.

C: circulation

R: respiration

A: abdomen

M: motor

S: speech

Beş sistemin her biri için; Normal bulgular 2 puan, anormal bulgular 1 puan ve şiddetli anormal bulgular 0 puan olarak değerlendirilir.

MODS

PaO2/FiO2

Serum kreatinini

Serum bilirubini

Uyarlanmış kalp atım hızı

Trombosit sayısı

GCS

*0-4 arasında değerler verilir ve bunların toplamı alınır.

*ilk 24 saatten sonra günlük olarak yapılır.

http://anesteziseminerleri.com/ybss.html adresinden alınmıştır.